Ter observatie (2021) is een ijzersterk boekje van Kjeld Aij en verplichte kost voor iedereen die betrokken is bij de zorg en de organisatie daarvan. Kjeld is zowel verpleegkundige als bedrijfskundige en heeft ruim twintig jaar ervaring in de gezondheidszorg. Hij werkte vijf jaar als directeur bedrijfsvoering voor diverse divisies van Amsterdam UMC en heeft sinds 2020 een directiefunctie bij Erasmus MC. In sneltreinvaart behandelt Kjeld in dit boekje vanuit een helikopter view enorm veel verschillende actuele onderwerpen in de zorg, in het bijzonder ziekenhuizen.

Enerzijds schetst Kjeld volop visie vanuit verschillende perspectieven op thema’s als samenwerking in ketens en netwerken, waarde voor de patiënt (value based), cultiveren van een 'verbetercultuur', transparantie en vertrouwen. Ook is dit boekje doorspekt met (soms zelf)kritische observaties als: “Lange termijn denken vinden we moeilijk, net als ondernemen. En na de vele lukrake fusies en reorganisaties hebben we een flink aantal werknemers verloren. En tot slot: we hebben elkaar nergens op afgerekend.” Op vele plekken adresseert Kjeld ook strategische vraagstukken, bijvoorbeeld: “De organisatie die verbinding weet te creëren en snapt welke veranderkundige processen er nodig zijn zal juist overleven. (…) Het punt is alleen dat er zóveel thema’s en veranderingen spelen waaraan ziekenhuizen aandacht moeten besteden. (…) Het is allemáál urgent.” Een ander opmerkelijke zin vond ik: “Zit ergens ook maar een beetje angst in de cultuur, dan heeft geen enkel verbeterproject zin, is mijn ervaring.”

Anderzijds zit dit boekje vol met praktische tips, zoals: “In plaats van je mensen te dwingen lijstjes in te vullen of een nieuwe aanpak zonder morren te omarmen, kun je hen beter in een vroeg stadium bij je plannen betrekken en hun de ruimte geven om dingen in te brengen. Laat dan vooral zien wat een bepaalde handeling of een bepaald project oplevert: in hoeverre worden zijzelf, hun team, het ziekenhuis en de patiënt er beter van?”, “Het is belangrijk om professionals de kans te geven samenwerkingsvormen zelf op te pakken, op hun eigen manier en in hun eigen tempo.” en “[V]eranderingen ontstaan alleen door volharding en door elke dag opnieuw kleine stapjes te zetten. Omdat geduld niet de sterkste kwaliteit is van de jongere generatie, is dat laatste extra belangrijk.” Dat geldt volgens mij overigens niet alleen voor millennials, maar gewoon voor mensen in het algemeen.

Kjeld is duidelijk niet van de projectmanagementstam. Hij is wel voortdurend bezig met het verbeteren van de zorg, maar zijn roots liggen in de domeinen leiderschap, verandermanagement en lean denken en werken. Misschien is het verbeelding, maar tussen de regels door lees ik zelfs een zekere weerstand om van iets een project te maken. Ergens kan ik met dat wel voorstellen, want dat wordt ook vaak te snel gedaan. Met alle gevolgen van dien, zoals eindeloos gesteggel over wie er in de stuurgroep mogen of oeverloos gedoe en gepolder over het plan van aanpak waardoor de energie voor een goed idee weer wegsijpelt. Voor veel verbeteringen, met name de kleinere, moet je ook vooral niet een compleet project optuigen. Projectmatig werken of technieken uit de gereedschapskist van de projectmanager helpen meestal wel, maar ze moeten zeker niet gaan hinderen. Als het even kan, dat moet je verbetering gewoon lekker lean doorvoeren.

Toch had ik vanuit van mijn perspectief als projectmanager in de zorg stiekem gehoopt ook enige pleidooi aan te treffen voor beter projectmanagement in de zorg. Kjeld is echter veel meer van het procesmanagement en op dat front moeten ook nog genoeg lansen worden gebroken. Dat doet Kjeld in dit boekje op charmante wijze. Gelukkig, want als de processen niet op orde zijn, dan is het voor ons projectmanagers ook vechten tegen de bierkaai. Dat het woord project maar 12 keer voorkomt in dit boekje en projectmanagement nul keer is gelijk ook mijn enige kritiek op dit (h)eerlijke boekje. Misschien is het zelfs geen kritiek daarop, maar nog meer op onszelf. Wij, projectmanagers in de zorg, weten blijkbaar nog niet goed genoeg de meerwaarde van gedegen projectmanagement onder de aandacht te brengen bij verpleegkundigen en directies. Werk aan de winkel dus. Maar lees onder een parasol of bij het zwembad toch vooral eerst even Ter observatie.

P.S.

Ik heb deze review aan Kjeld voorgelegd en hij reageert heel sportief dat ik een punt heb. Hij geeft toe dat hij mogelijk meer een lans had mogen breken voor goed projectmanagement, omdat dat ook hard nodig is. Dat hij voorzichtig is met van iets een project maken schrijft hij vooral toe aan alle mislukte projecten en hij erkent dat we niet zonder goede projectmanagers kunnen. Gelukkig.

© 2021, John van Rouwendaal