Het doel van zelfreflectie is in eerste instantie het vergaren van zelfkennis. Het belang van zelfkennis is niets nieuws. In de poort van de klassieke Griekse orakeltempel van Apollo in Delphi stond al gegrafeerd: Ken uzelf ((Grieks: γνῶθι σεαυτόν gnothi seauton). Het belang van zelfkennis is immer actueel, want zelfkennis vormt het fundament voor alle andere (toegepaste) vormen van kennis. Klopt je zelfkennis niet, dan staat alles wat je daarop bouwt op losse schroeven. Dat is helemaal het geval als je voorop loopt, als (informele) teamleider of manager. Dat is misschien nog wel meer het geval als projectmanager, want wie denk jij nu wel niet dat je bent dat jij lijnmanagers en hun mensen gaat vertellen wat zij (anders) moeten doen? Weet jij wel waar je het over hebt? Hoe zeker ben je van je zaak en van jezelf? En goed ben je in staat om daar iets aan te doen?

Zelfreflectie start nog voordat je een project aanneemt. Voordat je aan de slag gaat, moet je je afvragen of je überhaupt wel uit het goede hout gesneden bent. Projectmanagement begint namelijk bij jezelf. Het is daarom essentieel dat je weet met wie je vooral te maken krijgt en wie je (voortdurend) tegen gaat komen tijdens je project, namelijk jezelf. Projectmanagement is mensenwerk en jij bent ook mens. Niet ‘gewoon mens’ maar ‘mens’ en elk mens is bijzonder. Jij bent zelfs uniek. Maar weet je wel hoe uniek en op welke wijze? Ken jij jezelf als uniek projectmanager? Enerzijds moet je natuurlijk beschikken over enige inhoudelijke kennis, want niet iedereen kan een project leiden om bijvoorbeeld een OK te verbouwen of ‘brug tussen medische afdelingen’ te slaan. Anderzijds is het van belang om te reflecteren op de vraag of projectmanagement überhaupt wel wat voor je is. Als je liever routinematig werkt of juist zonder enige structuur volledig ‘out-of-the-box’ los gaat, dan is projectmanagement waarschijnlijk niet je ding. Ook als je helemaal verknocht bent aan (medisch) inhoudelijke aspecten van je werk, dan moet je jezelf afvragen of je dat als projectmanager wel aan anderen over kunt laten. Daarnaast is geen of weinig ervaring met projectmanagement vaak geen probleem, als je het maar wilt leren. Maar wil je dat echt? Kun je daar de tijd en energie voor vinden en het opbrengen? Of ben je al druk genoeg met en wordt je juist heel gelukkig van direct contact met patiënten of cliënten? Kortom: Bezint eer ge aan projectmanagement begint.

Tijdens een project moet je ook in staat zijn om voortdurend je eigen gedachten, gevoelens en gedragingen te (h)erkennen, benoemen en begrijpen. De resultaten die je als projectmanager boekt (of niet) zijn een weerspiegeling van jouw acties. Natuurlijk is je project geen eiland en is niet alles aan jou te wijten, maar de voortgang van je project is wel een soort spiegel van jou als projectmanager. Om de kwaliteit van jouw resultaten / de resultaten van je project te verbeteren is het daarom van belang om voortdurend te ‘checken’ of je goed bezig bent. Zelfreflectie is de ‘Check’ in je persoonlijke PDCA-cirkel. Voor zelfreflectie zijn allerlei standaard methoden voor handen, maar uiteindelijk is het iets persoonlijks. Om het meeste eruit te halen is het de kunst om aan te sluiten bij jouw unieke levensritme, leerstijlen, etc. Voor de een werkt reflecteren tijdens het hardlopen goed. Voor de ander werkt een dagboek bijhouden beter. Weer een ander reflecteert optimaal met een partner of collega onder het genot van een kop thee of glaasje wijn. Hoe dan ook: Doe het regelmatig en wordt er steeds beter in, want met behulp van zelfreflectie zorg je goed voor jezelf, je project en daarmee uiteindelijk ook voor anderen. 

Tot slot is zelfreflectie na je project waardevol. Je hoeft het resultaat van dergelijke reflectie niet vast te leggen in het projecteindrapport. Gezien degenen waarmee je dat deelt, is het veel waardevoller om daarin de lessen voor de organisatie en specifieke afdelingen, systemen of processen te benadrukken. Als projectmanager leer je echter van elk project. Die lessen zijn vooral voor jou waardevol. Het is helemaal geen slecht idee om zelf van die lessen een registertje bij te houden, zodat je in een volgend project daarmee je voordeel kunt doen of hier je persoonlijk opleidingsplan op toe kunt spitsen.

Is zelfreflectie een vaardigheid van bijzonder belang voor projectmanagers? Nee, want tot op zeker hoogte dienen ieder mens, iedere medewerker en iedere manager over deze vaardigheid te beschikken. Maar ja, als projectmanager is het wel erg handig om hier extra goed in te zijn. Heel vaak zit je namelijk aan strakke tijds-, budget- en kwaliteitsgrenzen gebonden, ben jij degene die deze grenzen bewaakt en ben je verantwoordelijk voor overschrijdingen, althans om die uit te leggen aan je opdrachtgever. Het is dan bijzonder belangrijk om goed te kunnen reflecteren op wat jij zelf kunt doen om binnen die kaders te blijven.

Is zelfreflectie een vaardigheid van bijzonder belang voor projectmanagers in de zorg? Nee, iedere projectmanager in elke sector is gebaat bij het vermogen tot gedegen zelfreflectie. Maar ja, in de zorg is zelfreflectie wel meer gemeengoed dan in andere sectoren. Het zit in veel beroepsopleidingen tot zorgprofessional ingebakken. Regelmatig zelfstandig reflecteren en intervisie is ook de norm in veel medische beroepsgroepen. Artsen moeten vanaf 2020 zelfs voor hun herregistratie aantonen dat ze aan zelfreflectie hebben gedaan. Als projectmanager in de zorg mag je dan niet achterblijven. Jij raakt immers ook de harten & zielen van mensen en dat vergt in de zorg extra zorgvuldige aandacht.

Blijf op de hoogte van volgende blogs in deze serie en van het congres via de nieuwsbrief van stichting Projectmanagement in de Zorg.